گزارش کوتاه مجموعه فعالیت های تحقیقاتی و اجرایی  موسسه
وفعالین جامعه محلی
در الموت، دریاچه اُوان و روستاهای چهارگانه پیرامونی


اردیبهشت 1374-اردیبهشت 1387


فهرست :


معرفی منطقه :
1. تحقیقات وراهکارها ی مقدماتی و محلی و فعالیت های پاکسازی زیست محیطی
2. طرح تحقیقاتی میراث فرهنگی و طبیعی الموت (ادامه دارد )
3. طرح حفاظت و بهره برداری پایداراز دریاچه و روستای اُوان با توانمند سازی جامعه محلی [1]( ادامه دارد )
4. گزارش نیازسنجی مشارکتی چهار روستای حوزه دریاچه اوان PAR[2]
5. تسهیلگری برای شکل گیری تشکل غیردولتی «الموت بانان» با عضویت علاقه مندان از جامعه محلی (هم چنان در حال شکل گیری و ثبت !)
6. یاریگری های کهن برپایه ی مشارکت ،وحدت و برکت درفرهنگ ایران (بررسی زمینه یاب برای توانمند سازی جامعه محلی با استفاده از فرهنگ بومی اُوان ، وَربُن ،زُواردشت و زُرآباد در الموت)
7. نخستین کارگاه تبادل تجربیات کارشناسان ایرانشهر با جامعه محلی درروستای اوان
8. گزارش مطالعات پایه محیط زیست دریاچه اُوان و روستاهای چهار گانه پیرامونیEBS[3]
9. گزارش ارزیابی توان اکولوژیک دریاچه اُوان و روستاهای چهار گانه پیرامونی برای کاربری توریسم [4]ECA
10. گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح ساماندهی گردشگری روستائی دریاچه اُوانEIA[5]
11. گزارش ارزیابی ظرفیت بورد به طور اخص ظرفیت بورد محیط زیست(ظرفیت قابل تحمل محیط زیست برای گردشگر ) منطقهECCA[6]
12. شناسایی ،مستند سازی وتدوین جاذبه های بوم گردشگری و زیارتی الموت برای راه اندازی بوم گردشگری مشارکتی با روش اصولی (برای نخستین بار)
13. اجرای برنامه های اکتشافی /آزمایشی بوم گردشگری و زیارتی (یک تا هفت روزه )
14. طرح دوپایان نامه کارشناسی ارشد (معماری و طراحی محیط زیست )برمبنای بازخوانی میراث فرهنگی وطبیعی منطقه
15. مدیریت و ساماندهی پسماند گردشگران دریاچه وپسماند روستاهای چهار گانه پیرامونی
16. جمع آوری و آماده کردن مدارک فنی برای ثبت الموت به عنوان ذخیرگاه زیست کره
17. طراحی ویژه و راه اندازی تارنمای جهانگستر[7]ICT مشارکتی روستایی اوان و دیگر روستاهای الموت. الموت با مشارکت کاربر – مدیر به عنوان آغازی برای راه اندازی [8]
18. ادامه مذاکرات و نشست ها با جامعه محلی و نهاد های دولتی و بین المللی برای رسیدن به همکاری های موثرتر میان بخشی با رویکرد مشارکت مردمی ، خصوصی سازی ،مدیریت و بهره وری جامعه محلی از امکانات منطقه برای توسعه پایدار



معرفی
رودبار و الموت سرزمینی است در شمال شرقی استان قزوین با برخورداری از تنوع اقلیمی قابل ملاحظه كه سبب ایجاد قابلیت‌های ویژه در آن گردیده است .اکنون رودبار و الموت از نظر تقسیمات استانی دو منطقه همسایه به حساب می آیند كه‌در گذشته یك سرزمین واحد به نام رودبارِ الموت ، و در پیش از آن نیز رودبارِ شاهرود خوانده می‌شد. این سرزمین در حال حاضر به دو منطقه رودبار شهرستان و رودبارالموت در آمده است.
این سرزمین از طرف شمال به دهستان‌های منطقه ی دو هزار و سه هزار تنكابن استان مازندران و اشكور استان گیلان‌، از طرف جنوب به طالقان و كوه‌های شمال شهر قزوین‌، از طرف شرق به گردنه‌های شیر بشم تنكابن استان مازندران و از طرف غرب به دیلمان فعلی و عمارلو از استان گیلان متصل است كه در دامنه كوههای سر به فلك كشیده البرز مركزی و در حاشیه ی دره بزرگ شاهرود به مختصات 55/49 و 44/50 درجه طول و 37/36 و 22/36 درجه عرض جغرافیایی واقع شده است‌. طبق آمار نامه سال 1380خورشیدی استان قزوین، این سرزمین 5909/2036 كیلومتر مربع مساحت دارد و 261 پارچه آبادی را در بر می‌گیرد، كه 52 روستای آن خالی از سكنه شده است‌.
دریاچه اُوان وچهار روستا ی پیرامون و در دره الموت درشهرستان رودبارالموت استان قزوین قرار گرفته اند.
دریاچه اُوان و روستا های پیرامونی ‌:
دریاچه‌ای دایمی با وسعت 8/9هكتارمعادل 89000 متر مربع(با احتساب حاشیه سبز) در ارتفاع 1825 متری از سطح آب‌های خلیج فارس‌، كه در مختصات جغرافیایی ً36 و َ26 و ْ50 طول شرقی و ً3 و َ29 و ْ36 عرض شمالی در 85 كیلومتری (فاصله راه زمینی‌) شمال شرقی شهرستان قزوین واقع شده است‌.
دریاچه اُوان یکی از ده دریاچه مهم آب شیرین ایران است ، این دریاچه در حلقه چهار روستای اُوان ،‌ وربن ، زواردشت و زرآباد در منطقه الموت استان قزوین قرار دارد، از محیط خارجی خود آبی را به طور مستقیم دریافت نمی‌كند و تنها از آبِ چشمه‌های موجود در كف دریاچه تغذیه می‌شود. اکوسیستم این دریاچه بسیار غنی ، متنوع و در عین حال حساس بوده و شامل انواع گونه های گیاهی و جانوری آبزی و کنار آبزی می باشد.
1. تحقیقات وراهکارها ی مقدماتی و محلی و فعالیت های پاکسازی زیست محیطی
ازحدود15 سال پیش ؛ گروه کوچکی از افراد علاقه مند به میراث فرهنگی و طبیعی ایران تشکلی را برای پژوهش و شناسایی مسائل مربوط به وجود آورده و فعالیت هایی را آغاز کردند واز سال 1383 نام ایرانشهر ( کانون دوستداران میراث فرهنگی وطبیعی ایران) برای آن انتخاب شد . این گروه با همکاری و مشارکت تعداد انگشت شماری از افراد محلی و ساكنان روستاهای اطراف دریاچه اُوان، دفتر محلی الموت را تشکیل دادند وبه بررسی و تحقیقات در محل پرداختند.
مساله :
در طی سال های اخیر بحران های اقتصادی-اجتماعی موجود در منطقه كه از دیر باز باعث بر هم خوردگی تعادل جامعه محلی و از دست رفتن توانمندی های مدیریت بومی کهن شده بود، با هجوم گسترده گردشگران صد چندان شده و علاوه بر بحران های مذكور، منطقه را در آستانه بحران آلودگی و نابودی کامل دریاچه واکوسیستم حساس آن قرار داد .بنا براین ، ایرانشهر با مشارکت اعضا و علاقه مندان و توسط هماهنگی دفتر الموت ، سال ها به پاکسازی پسماند های حاصل از گردشگران در کنار دریاچه پرداخت وهم چنین به بررسی و تحقیقات پردامنه ای دست زد .
2. طرح تحقیقاتی میراث فرهنگی و طبیعی الموت (ادامه دارد )
برای یافتن و اجرای راهکارهایی مناسب ،طرح تحقیقاتی میراث فرهنگی و طبیعی الموت توسط ایرانشهر پی ریزی شد که مجموعه حاضر حاصل آن است . ایرانشهر مکاتبات و نشست هایی را به منظور انعکاس مشکلات موجود و یافتن راه حل های قابل اجراء ، با مقامات و سازمان های مرتبط در سطح استان، شهرستان ، بخش و روستا انجام داد . در بحبوحه این مذاكرات، استانداری قزوین ، توسط سازمان میراث فرهنگی وگردشگری، مهم ترین طرح خود به نام «طرح ساماندهی گردشگری دریاچه اُوان وروستاهای پیرامونی » را بر عهده « شرکت مهندسین مشاور آران » نهاد. شرکت نامبرده برای انجام مطالعات طرح ساماندهی از ایرانشهر و هماهنگ کننده محلی و مدیریت دفترالموت ، دعوت به همکاری به عمل آورد و ایرانشهر با ارایه مدارک و راه حل های متناسب با توسعه پایدار و مشارکت و بهره برداری جامعه محلی و بسیاری تاثیرات مثبت دیگر در این طرح به مشارکت و مشاوره پرداخت. این کار طی مدت بیش از دو سال به انجام رسید. این طرح هم اکنون تصویب شده و در مرحله آغاز فاز اجرایی می باشد.
3. طرح حفاظت و بهره برداری پایداراز دریاچه و روستای اُوان با توانمند سازی جامعه محلی ( ادامه دارد )
در همین هنگام و بطور موازی با انجام مطالعات فوق ، ایرانشهر دامنه فعالیت های خود را گسترش داد و طرحی را با نام « حفاظت و بهره برداری پایدار از دریاچه و روستای اُوان با توانمند سازی جامعه محلی » با حمایت برنامه کمک های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی [9]GEF/SGP به تصویب رساند .
خلاصه ای از طرح:
با توجه به موقعیت جغرافیایی و طبیعی از یک سو و تاریخی و اجتماعی از دیگر سو، دریاچه اُوان و محیط پیرامون آن شامل روستاهای چهارگانه و طبیعت و اکوسیستم آن ، به عنوان یکی از مهم ترین نقاط طبیعی / فرهنگی در منطقه الموت ارزیابی می شوند. منطقه بنابر این شرایط خاص، دچار مشکلات و دارای امکانات ویژه ای است که اجازه می دهد با استفاده از این امکانات غنی و کهن فرهنگی و طبیعی به عنوان جاذبه های بوم گردشگری و اکوتوریسم به کاهش فشار ها بر جامعه محلی ، گردشگر و در نهایت دریاچه و اکوسیستم حساس آن پرداخت .
خلاصه ای از وضعیت موجود قبل از طرح :
1-وجود آلودگی و تخریب شدید دریاچه و اکوسیستم حساس پیرامون آن و زمین های مردم محلی در اثر هجوم بی رویه و مخرب گردشگر به محیط.
2- وجود آسیب های بارز اجتماعی اقتصادی در روستای اُوان و عدم توانمندی کافی جامعه محلی برای حل مشکلات و بحران های زیست محیطی و اجتماعی .
3-نبود خدمات گردشگری و زیست محیطی به ویژه با مشارکت مردم محلی ( با توجه به نیاز شدید گردشگران و محیط زیست به آن ) .
از آن جا که تقریبا تمامی زمین های اطراف دریاچه در تملک مردم روستای اُوان می باشد و این روستا از این دریاچه فاصله چندانی ندارد ، پس از مطالعات کافی ایرانشهر ، مشاورین آران و نیازسنجی مشارکتی مشاوران ، «خانوارهای این جامعه محلی (روستای اُوان و هم چنین خود « گردشگران »، به عنوان گروه های هدف و ذی نفعان طرح مشخص شدند.
در طرح سه مشکل اصلی شناسایی شده است :
1-نبود مشارکت مردم روستای اُوان برای خدمات بوم گردشگری و زیست محیطی پیرامون دریاچه اُوان.
2-نبود ساماندهی در بسته بندی ، بازاریابی و فروش محصولات بومی - طبیعی ( به ویژه به گردشگران ).
3-نبود تحقیقات مرتبط با اهداف طرح در باره میراث فرهنگی و طبیعی دریاچه اُوان و پیرامون آن .
رویکرد اصلی طرح:
رویکرد اصلی طرح بر آن است که اصل تسهیلگری را در حل تمامی مشکلات مد نظر قرار دهد و با تکیه بر آن به هدف کلی :« کاهش تخریب سرزمین با توانمند سازی جامعه محلی برای کاهش بحران های زیست محیطی و اجتماعی پیرامون دریاچه اُوان بااستفاده از موقعیت بوم گردشگری» ، دست یابد.
هدف طرح:
با توجه به این مهم، هدف طرح « شکل گیری گروه های توانمند و پایدارمحلی برای کاهش بحران زیست محیطی و اجتماعی پیرامون دریاچه اُوان» ، می باشد .
برای دسترسی به این اهداف و تضمین پایداری و خودگردانی گروه ها ، برای حل مشکلات یک صندوق توسعه ی پایدار محلی مبتنی بر همین روش های بومی در نظر گرفته شده است. این صندوق با استفاده از کمک های مالی SGP ، دولتی ، مشارکت گروه های ذی نفع محلی و تسهیلگری NGO[10]، شکل گرفته است .
برای بهره برداری پایدار از صندوق ، پس از برگذاری کارگاه ها و دوره های تخصصی مورد نیاز هر گروهِ هدف ، طرح های کوچک در آمد زا ی زیر که از طریق روش های مشارکتی به دست آمده اند به عنوان کارهای موجود پیشنهاد شدند .
1-عرضه محصولات، راهنمای گردشگر، خدمات اقامتی ، پاکسازی پیرامون دریاچه از آلودگی برای سازمان محلی امور گردشگری و زیست محیطی .
2-بسته بندی ، بازار یابی و فروش محصولات بومی - طبیعی ، برای سازمان محلی بسته بندی، بازاریابی و فروش محصولات بومی – طبیعی .
3-شناسایی و بررسی الگوهای مشارکتی سنتی در جامعه محلی، شناسایی و جمع آوری فرهنگ شفاهی در باره گیاهان دارویی ، تولید بروشور چند رسانه ای گیاهان دارویی ، تولید بروشور چند رسانه ای گردشگری: فرهنگی / طبیعی / ورزشی و اتمام فیلم میراث فرهنگی و طبیعی پیرامون دریاچه اُوان برای گروه پژوهش ها ، تولید و عرضه محصولات فرهنگی می باشد .
در این روند سعی همه جانبه كانون بر این قرار گرفت تا اهداف طرح ساماندهی استانداری و طرح حفاظت و بهره برداریSGP ، هر چه بیشتر به همدیگر نزدیک شده و این دو طرح در نهایت مکمل هم قرار گیرند و در بخش هایی همدیگر را پوشش دهند . با توجه به این که طرح های بوم گرشگری (گردشگری طبیعی) نیاز به ارزیابی اثرات زیست محیطی دارند و هیچ یک از دو طرح نامبرده این مهم را به انجام نرسانده بودند ؛ با تصمیم و پیشنهاد كمیتهراهبری ملی برنامه کمک های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی و حمایت کامل مالی ایشان طرح های مستقلی در منطقه برای «نیازسنجی مشارکتی چهار روستای حوزه دریاچه اوان»؛شناسایی روش های کهن مشارکت با عنوان « یاریگری های کهن برپایه ی مشارکت ،وحدت و برکت درفرهنگ ایران» ؛« وضعیت موجود محیط زیست»؛«ارزیابی توان فیزیكی و اكولوژیكی» ؛«ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح ساماندهی گردشگری دریاچه اُوان » و نیز« تعئین ظرفیت برد محیط زیست » «شناسایی و تدوین جاذبه های بوم گردشگری و زیارتی الموت » در دستور کار كانون قرار گرفت.
4. گزارش نیازسنجی مشارکتی چهار روستای حوزه دریاچه اوان(PAR)[11]
برای شناسایی مسایل،و با توجه به رویکرد ایرانشهر در بررسی و حل مشکلات با روش مشارکتی و از پایین به بالا ؛ نخست مطالعه میدانی چهار روستای حوزه دریاچه اوان انجام گرفت.که 2 پرسشنامه اجتماعی و اقتصادی در سطح 4 روستا تكمیل شد. مصاحبه‌های نیمه ساختاری نیز در سطح 4 روستا انجام شد. به منظور شناخت و بررسی مسائل و مشكلات روستاییان، شناخت نیازهای آن ها و یافتن راه حل‌های مناسب با امكانات روستا در روستای اوان در میان جمعی از مردان و زنان اوانی، چند تكنیك PAR انجام شد، كه اطلاعات متنوع و قابل تعمقی جمع‌آوری شد.
19. تسهیلگری برای شکل گیری تشکل غیردولتی «الموت بانان» با عضویت علاقه مندان از جامعه محلی (هم چنان در حال شکل گیری و ثبت !)
با تلاش های گسترده مدیر دفتر الموت و دیگر اعضاء ایرانشهر ، روند تسهیلگری برای شکل گیری تشکل غیر دولتی (NGO) در منطقه به خوبی پیشرفت. این در حالی بود که مسئولین سازمان محیط زیست الموت و قزوین استقبال خوبی از این حرکت مردمی کرده و آن را مورد تشویق قراردادند .
در نشستی با حضور جمعی از اعضای ایرانشهر ومعاونت محترم محیط زیست معلم کلایه و حدود بیست نفر ازافراد محلی علاقه مند به ایجاد تشکل غیر دولتی زیست محیطی در الموت - که حتی پیاده از روستاهای دورتر آمده بودند – ؛ نشستی برای گفتگو در مورد خواسته ها ی مردم محلی و راهکارها و کمک های کارشناسان گروه غیر دولتی ایرانشهر، در کنار دریاچه اوان برگزار شد .
5. یاریگری های کهن برپایه ی مشارکت ،وحدت و برکت درفرهنگ ایران (بررسی زمینه یاب برای توانمند سازی جامعه محلی با استفاده از فرهنگ بومی اُوان ، وَربُن ،زُواردشت و زُرآباد در الموت)
برای شناسایی روش های کهن مشارکت در منطقه تحقیقی، زمینه یاب در فرهنگ یاریگری ، مشارکت ، وحدت و برکت به انجام رسید .تمام این پژوهش به صورت میدانی و با مشارکت مردم محلی وزندگی با ایشان در روستاهای الموت به دست آمد . پژوهش حاضر نشان داد که صورت های بسیار متنوعی از یاریگری ، مشارکت ، وحدت و برکت در فرهنگ ایرانی وجود دارند که در پارادایم جهان ایرانی پدیدار شده و بالیده است و طی سالیان بسیار طولانی کارکرد خود را حفظ کرده و تا به امروز ادامه یافته اند . با توجه به این نتایج به نظر می رسد که می توان بر پایه این ارکان و الگوها؛ به الگو سازی و پی ریزی برای توسعه پایدار و درونزا با اطمینان از جلب حمایت و مشارکت مردم بومی ،پرداخت وآن ها را برای توانمند سازی وتوسعه ی جامعه ی محلی بر پایه الگوهای آزمون شده ی بومی به گونه ای بخردانه به کار برد .
6. نخستین کارگاه تبادل تجربیات کارشناسان ایرانشهر با جامعه محلی درروستای اوان
برای تبادل تجربیات با جامعه محلی نخستین دور کارگاه های تبادل تجربیات کارشناسان ایرانشهر با جامعه محلی درروستای اوان برگزار شد .
این کارگاه ها به صورت دو نیمروز برای مردان و زنان به صورت جداگانه و با حضور جمع چشمگیری از مردم و مشارکت دلگرم کننده ایشان و دهیارمحل در مدرسه روستای اوان به گونه موفقیت آمیزی به اجرا در آمد. درحالی که تمامی زمان جلسه فیلمبرداری می شد ،نخست کارشناسان به وسیله لپتاپ و ویدیو پروژکشن به معرفی طرح ها و اقدامات انجام شده و سپس به تشریح برنامه های در دست اجرا پرداختند. پس از پایان هر گزارش، گفتگو با جامعه محلی آغاز شد و مردم نظرها ، پرسش ها و خواسته هایشان را بیان کردند.
7. گزارش مطالعات پایه محیط زیست دریاچه اُوان و روستاهای چهار گانه پیرامونیEBS
در این گزارش وضعیت موجود محیط زیست منطقه در چهار محیط فیزکوشیمیائی ، بیولوژیکی ، اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی ، در عرصه ای معادل 752 هكتار، محصور در دو کیلومتری پیرامون دریاچه و چهارروستای اوان،‌ وربن ، زواردشت و زرآباد ، با دقت نقشه های پایه در مقیاس 1:8500 مستند شد .
در بررسی وضعیت موجود محیط فیزکوشیمیائی ، ابتدا پارامترهای اقلیمی ، تغییرات درجه حرارت ، مقدار بارندگی ، در صد رطوبت نسبی ، خصوصیات باد ، میزان ساعات آفتابی ، طبقه بندی اقلیمی و روزهای یخبندان مستند سازی شدند .سپس موارد زیر در منطقه مورد بررسی قرار گرفت و به طور کامل مستند سازی شدند : وضعیت موجود زمین شناسی ، تكتونیك و لرزه خیزی ، چینه نگاری محدوده طرح ، گسله ها ، سوابق لرزه خیزی و زمین لرزه ، توپوگرافی ، ارتفاع ، شیب و جهت جغرافیائی ، طبقه بندی انواع خاك ها ، قابلیت ومحدودیتهای خاك ، كیفیت خاك ، کیفیت هوای ، منابع آلاینده کیفیت هوای ، اندازه گیری ترازهای صوتی ، منابع تأمین آبهای سطحی و زیر زمینی ، منابع آلاینده آب ، كیفیت آب ، وضعیت روان آبها ، وضعیت مواد زائد جامد .
در بررسی وضعیت موجود محیط بیولوژیكی ، ابتدا رویش های گیاهی منطقه ی طرح از لحاظ گونه های مرتعی ، گونه های آبزی ، گونه های گیاهی با ارزش ویژه و تیپ های گیاهی غالب مستند سازی شدند . سپس وضعیت موجود حیات وحش منطقه از لحاظ آبزیان ، دوزیستان ، پرندگان ، خزندگان ، پستانداران و گونه های جانوری با ارزش ویژه به طور کامل مستند سازی شدند و در پایان نیز مناطق ویژه زیستی به طور کامل تشریح شد .
در بررسی وضعیت موجودِ محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، ابتدا كاربری های موجود و پیشنهادی چهار روستا به طور کامل برروی نقشه های موضوع مستند گردید و سپس وضعیت موجود جمعیت منطقه ، اشتغال ، مالكیت در سطح چهار روستا ، ارزش زمین و بنا ، ارزش باغ ، وضعیت صنایع دستی ، وضعیت گردشگری ، خدمات روستایی ، آداب و سنن مذهبی مهم در سطح چهار روستا و مشاركت های مردمی به طور کامل مستند سازی شدند و در پایان نیز خلاصه بررسی وضعیت اجتماعی چهار روستا به طور کامل تشریح شد .

8. گزارش ارزیابی توان اکولوژیک دریاچه اُوان و روستاهای چهار گانه پیرامونی برای کاربری توریسم ECA
هدف از تهیه این گزارش شناخت ویژگی های بوم شناختی جهت ارزیابی توان اكولوژیكی در منطقه دریاچه اوان برای دو نوع كاربری توریسم متمركز وگسترده بود . برای این منظور، از تلفیق نقشه های شیب ، جهت و ارتفاع ، نقشه ی شكل زمین حاصل شد و پس از روی هم گذاری نقشه شكل زمین با نقشه های تیپ خاك و تیپ گیاهی به ترتیب نقشه ی یگانهای زیست محیطی پایه یك و پایه دو تهیه گردید و سپس با مقایسه این ویژگی ها با مدلهای اكولوژیكی ، توان منطقه برای كاربری های توریسم متمركز و گسترده تعیین گردید.
بر این اساس با توجه به نتایج بدست آمده از ارزیابی توان بالقوه منطقه جهت استقرار دوكاربری توریسم متمركز و گسترده، 9/54 درصد از محدوده مطالعاتی دارای توان طبقه II (مناسب) ، 1/29 درصد از آن دارای توان طبقه I (بسیار مناسب) ، و همچنین 16 درصد از آن دارای توان طبقه III (نامناسب) جهت استقرار كاربری توریسم گسترده می باشد.
در ارتباط با توان اكولوژیكی منطقه جهت كاربری توریسم متمركز، حدود 6/20 درصد از محدوده مطالعاتی دارای توان طبقه II (مناسب) ، و حدود 4/79 درصد از آن دارای توان طبقه III (نامناسب) برای استقرار كاربری ذكر شده می باشد.

9. گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح ساماندهی گردشگری روستائی دریاچه اُوان EIA
در این گزارش بر اساس مستندات بررسی های پایه و نتایج ارزیابی توان اکولوژیک و با استفاده از تلفیق روشهای روی هم گذاری نقشه ها ،چک لیست اثرات و تکنیکِ بوم نگاری با کمک نرم افزارآرک ویو [12]از طریق سامانه اطلاعات جغرافیائی ، طرح ساماندهی گردشگری روستائی دریاچه اوان که از چندی پیش در دستور کار دست اندرکاران توسعه گردشگری استان قزوین قرار داشت ، مورد ارزیابی به لحاظ اثرات مثبت و منفی محیط زیستی قرار گرفت .
با توجه به الگوی ارزیابی اثرات زیست محیطی ، دو گزینه ی اجرای طرح و عدم اجرای طرح جهت بررسی اثرات و ارزیابی زیست محیطی در دستور كار این مطالعات قرار گرفت. گزینه عدم اجرای پروژه در این مطالعه با استفاده از نتایج حاصل ازارزیابی توان بالقوه منطقه جهت استقرار كاربری توریسم بررسی گردید.مکان پیشنهادی جهت اجرای طرح ساماندهی گردشگری قبل از انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی، مورد ارزیابی توان اکولوژیکی قرار گرفته است. نتایج حاصل از ارزیابی توان اكولوژیكی بیانگر این است كه مکان مورد نظر قابلیت توسعه ی فعالیت های گردشگری را دارا می باشد. از اینرو طبق اصول توسعه پایدار، انجام این نوع توسعه در این مكان بلا مانع می باشد. بنابراین بررسی، گزینه عدم اجرای طرح منتفی گردید.
با این حال به دلیل پاره ای از نواقص مطرح در خصوص برآوردهای زیر ساخت های لازم ، چنین نتیجه شد که اجرای طرح ساماندهی گردشگری روستائی دریاچه اُوان پس از تکمیل نواقص موجود بلا مانع است .
10. گزارش ارزیابی ظرفیت بورد به طور اخص ظرفیت بورد محیط زیست(ظرفیت قابل تحمل محیط زیست برای گردشگر) منطقه(ECCA)
هدف کلی از تدوین این گزارش ارائه حدود مطلوب پذیرش گردشگر در منطقه دریاچه اوان بر اساس روشی تحت عنوان ارزیابی ظرفیت بورد محیط زیست (ECCA) می باشد .برای این منظور ابتدا با استفاده از گزارش بررسی های زیست محیطی پایه یک شناخت کلی نسبت به وضعیت موجود محیط زیست منطقه بوجود آمد ، سپس عرصه های مناسب برای کاربری گردشگری از طریق گزارش ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه برای کاربری توریسم گسترده و متمرکز معئین و آنگاه اراضی قابل دسترس در منطقه ساحلی دریاچه مشخص گردید .
به منظور انجام محاسبات عددی ظرفیت بورد ابتدا ظرفیت پایه ساحل تعئین و سپس این ظرفیت بر اساس فاکتورهای ساعات آفتابی ، پوشش گیاهی ، حیات وحش ، بافت خاک و کیفیت آب تعدیل شد و در نهایت با توجه به توزیع زمانی بازدید از منطقه ، ظرفیت بورد محیط زیست برای کاربری گردشگری برآورد گردید .
11. شناسایی ،مستند سازی وتدوین جاذبه های بوم گردشگری و زیارتی الموت برای راه اندازی بوم گردشگری مشارکتی با روش اصولی (برای نخستین بار)
برای رسیدن به یکی دیگر از دستاورد های طرح، شناسایی، مستند سازی و تدوین جاذبه های بسیار با ارزش بوم گردشگری و زیارتی الموت که از دوازده سال پیش آغاز شده بود وارد دور جدیدی شد .با توجه به تعاریف مورد قبول در مجامع بین المللی از بوم گردشگری (اکوتوریسم)؛ در شرایط موجود به هیچ عنوان نمی توان گفت که درسطح عمومی درایران ؛ بوم گردشگر (اکوتوریست ) وجود دارد . نتایج اسف بار رواج بوم گردشگری بدون آموزش بوم گردشگر و راهنمایان متخصص(در حقیقت بوم گردشگری بدون بوم گردشگر)؛ هم اکنون در تمامی نقاط کشور به چشم می خورد که گوشه ی کوچکی از آن گسترش زباله های بی بازگشت در تقریبا تمامی مناطق بکر و دست نخورده ایران است .
برای حل این مشکل فعالیتی در طرح شکل داده شد که در طی آن با عکاسی ،فیلم برداری ، مصاحیه ، نقشه برداری ، تعیین و مشخص کردن راه های کوهستانی با دستگاه جی پی اس ومستند کردن این جاذبه ها (عمدتا با روش مشارکتی و به دست بومیان )؛ این امکان به وجود آمد که بتوان با توجه به دیگر تحقیقات از جمله ظرفیت قابل تحمل گردشگر ؛ آموزش راهنمایان و بوم گردشگران را برای ورود اصولی به منطقه به عنوان نخستین بوم گردشگران در سطح عمومی آغاز کرد .
12. اجرای برنامه های اکتشافی /آزمایشی بوم گردشگری و زیارتی (یک تا هفت روزه )
ایرانشهر برای دستیابی به اهداف یاد شده هرساله در فصول مختلف برنامه های مختلف اکتشافی/آزمایشی بوم گردشگری و زیارتی را اجرا کرده است .از جمله آن ها برنامه های کوهنوردی و کوهپیمایی یک تا هفت روزه ای را می توان یاد کرد که با رویکردهای متنوع پرنده بینی ،بازدید از حیات وحش ،گیاهان دارویی ،منظره های بکر، مکان های باستانی ، زیارتی و زندگی با چوپانان و مردم بومی که گاهی با اکتشاف و بازیابی راه های باستانی و کهن در منطقه همراه بوده است .
13. طرح دوپایان نامه کارشناسی ارشد (معماری و طراحی محیط زیست )برمبنای بازخوانی میراث فرهنگی وطبیعی منطقه
برای ابن که اهداف طرح ها با مراکز دانشگاهی ارتباط بیشتری یابد و این مراکز و دانشجویان علاقه مند آن ها از رویکرد متفاوت طرح های مشارکتی ، درونزا و پایدار بهره برده و با آن ها آشنایی بیابند ؛ در طی این مدت، باهمکاری ایرانشهر دو پایان نامه برمبنای بازخوانی میراث فرهنگی وطبیعی منطقه و استفاده از الگوها و پارادایم های بومی کهن در مورد دریاچه اُوان و چهار روستای پیرامونی؛ طراحی و دفاع شده است. که یکی از دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد رشته معماری و شهرسازی با موضوع دهکده الموت برای بوم گردشگری متمرکز، و دیگری ازدانشگاه تهران، کارشناسی ارشد طراحی محیط زیست با موضوع بوم گردشگری گسترده بوده است.
14. مدیریت و ساماندهی پسماند گردشگران دریاچه وپسماند روستاهای چهار گانه پیرامونی
با پیشنهاد ایرانشهر به SGP مبنی بر ساماندهی پسماند گردشگران در کنار دریاچه وپسماند روستاهای پیرامونی و اهمیت و ضرورت روزافزون وتام و تمام موضوع در دیگر نقاط کشور؛ سند تفاهم میان سازمان ملل و وزارت کشور در این باره منعقد شدکه دریاچه اُوان و روستاهای پیرامونی درآن انتخاب شدند .سپس در نشستی در دفتر سازمان ملل ، نمایندگانی از چهار منطقه کشور انتخاب شده ونماینده سازمان دهیاری ها با حضورهماهنگ کننده ملی ومعاونت سازمان ملل ایران، پیرامون چگونگی و راهکارهای مشارکت وهمکاری گروهی برای ساماندهی پسماندهای چهار منطقه انتخابی تبادل نظر کردند. در این جلسه زمان بازدید از مناطق مشخص شد و نمایندگان این مناطق متعهد شدند که همکاری لازم در جهت به وجود آمدن بستری مناسب برای اجرای طرح با دیگر دست اندر کاران داشته باشند.
سپس از روستای اوان که یکی از چهار منطقه انتخابی برای ساماندهی پسماندها می باشد، توسط هماهنگ کننده ملی سازمان ملل ایران و نمایندگانی از سازمان دهیاری ها ،استانداری ،بخشداری الموت ،شورای شهر وشهردار شهر معلم کلایه با حضور شورا و دهیاران روستاهای اوان ،وربن ،زواردشت و زرآباد بازدید و نشستی به عمل آمد . در این گردهمایی پیرامون مشکل پسماند و فرایند تولید ، آسیب ، راهکارها و راه حل آن گفتگو شد. سپس از دهیاران وشورای چهار روستای نیز جهت توافق و همکاری پرسش و پاسخ به عمل آمد.
با درخواست ایرانشهر برای مشاوره و رایزنی بیشتر ودرپی دعوت سازمان دهیاری ها، جلسه ای با حضور معاونت سازمان دهیاری ها ی وزارت کشورواعضای ایرانشهرو دهیار اوان در وزارت کشور برگزار گردید. طی این جلسه، شروع کار مطالعات مکان یابی و راهکارهای جمع و دفع اصولی پسماند در دستور کار قرار گرفت و قرار شد ایرانشهر پس از تکمیل مطالعات پسماند کلیه مطالعات و طرح هایی را که در منطقه انجام داده است، به عنوان پیشینه به دفتر سازمان دهیاری ها ارایه نماید. ایرانشهر پیشنهادهایی نیز برای حل مشکل بسیار مهم هجومِ گراز درمنطقه مطرح نمود .
پس از بازدید مسئولین از روستای اوان برای طرح پسماندهای دریاچه و چهار روستای الموت، دهیاری اوان با همکاری ایرانشهر و با یاری گروهی از متخصصین ؛ مطالعات و بررسی های میدانی خود راجهت به دست آوردن راهکارهای مدیریتی برای جمع ،تفکیک و دفع پسماندها شروع کرد. این گروه پس از بازدید از چهار روستا و زباله های رها شده در مناطق مسکونی و مزارع نزدیک به روستاها،از مکان زباله شهر معلم کلایه که نزدیک به مکان طرح می باشد نیز بازدید کرد.ایشان پس از گفتگو با مردم و نظر خواهی و چگونگی همکاری ایشان، فرم های مربوطه را تکمیل کردند.سپس برای بررسی دقیق آماری،به صورت نمونه،زباله های 10 خانواده درطی 24 ساعت جمع و جداسازی شد تا از میزان و نوع پسماند اطلاعات لازم به دست آید،که در مدیریت و ساماندهی پسماند چاره ای درست اندیشیده شود.این طرح هم اکنون آماده ارایه به سازمان ملل و وزارت کشور است.
.15 جمع آوری و آماده کردن مدارک فنی برای ثبت دریاچه اُوان ومنطقه الموت به عنوان ذخیرگاه زیست کره
ایرانشهر برای حفاظت و توسعه پایدار محیط زیست حساس و بسیار با ارزش منطقه تیراندازی و شکار ممنوع الموت با همکاری پژوهشگران و جامعه محلی ، به جمع آوری و آماده کردن مدارک فنی برای ثبت ذخیرگاه زیست کره در این حوزه کرده است.این طرح هم اکنون آماده ارایه به یونسکو و سازمان های مربوطه در سطح ملی است .
برنامه ی انسان و زیست كره برنامه ای است مبتنی بر همكاری و مشاركت جهانی پژوهشگران برای حل تعارض بین انسان و محیط زیست در تمامی وضعیتهای مختلف، اعم از اقلیم های حیاتی و جغرافیایی زیست كره از قطب تا نواحی استوایی، از جزایر و سواحل تا نواحی مرتفع كوهستانی، انعطاف پذیری ذخیره گاههای زیست كره در تطبیق خود با شرایط مختلف امكان حفاظت را در هر شرایطی فراهم می كند.
با توجه به ویژگی های حائز اهمیت منطقه شكار و تیراندازی ممنوع الموت، بهترین نوع مدیریت،اعلام منطقه به عنوان ذخیر هگاهِ زیست كره می باشد.
از نظر فیزیكی هر ذخیره گاه زیست كره شامل سه زون می باشد كه به قرار زیر است:
١- (هسته ی طبیعی (یك یا چند ناحیه كانونی
٢- ناحیه ضربه گیر پیرامونی
٣- ناحیه گذرگاهی یا بینابینی
مدیریت ذخیره گاههای زیست كره بر اساس زون بندی این امكان را فراهم می كند كه كلیه فعالیت ها بدون تعارض با یكدیگر و با محیط زیست طبیعی انجام گیرند و اهداف چندگانه ذخیر ه گاه های زیست كره را برآورد سازند.
در حال حاضر مراحل مستند سازی اولیه و تکمیل پیوست های یونسکو برای پیشنهاد ثبت منطقه به عنوان ذخیره گاه زیست کره انجام شده است .
.16 طراحی ویژه و راه اندازی تار جهانگستر الموت با مشارکت کاربر- مدیر به عنوان آغازی برای راه اندازی ICT مشارکتی روستایی اوان و دیگر روستاهای الموت.
ایرانشهر طی بیش از دو سال ؛ کار طراحی ویژه و راه اندازی تار جهانگستر الموت را به نشانی http://www.alamoot.org (درحال بارگزاری) به انجام رساند.
تار جهانگستر الموت و شكل گیری هسته اصلی فن آوری تبادل اطلاعات آن به صورت مشارکت کاربر – مدیر به عنوان آغازی برای راه اندازی ICT روستایی اوان و دیگر روستاهای الموت است . این تارنما با امکانات ویژه از جمله کاربری های تجارتی ، آموزشی ، پژوهشی و کارآفرینی با تاکید بر مشارکت در مدیریت ؛توسط کارشناسان ایرانشهر برای نخستین بار طراحی شده است که هم اکنون در حال بارگذاری و ترجمه است.
15. ادامه مذاکرات و نشست ها با جامعه محلی و نهاد های دولتی و بین المللی برای رسیدن به همکاری های موثرتر میان بخشی با رویکرد مشارکت مردمی ، خصوصی سازی ،مدیریت و بهره وری جامعه محلی از امکانات منطقه برای توسعه پایدار
برای دستیابی به اهداف طرح ؛ مذاکرات و نشست ها با جامعه محلی و نهاد های دولتی و بین المللی برای رسیدن به همکاری های موثرتر میان بخشی با رویکرد مشارکت مردمی ، خصوصی سازی ،مدیریت و بهره وری جامعه محلی از امکانات منطقه برای توسعه پایدار؛ ادامه دارد .