کارگاه آموزشی تنوع زيستي توسط کمیسیون ملی یونسکو و با همکاری دانشگاه تربیت مدرس، سازمان زمین شناسی، سازمان محیط زیست و سایر سازمان‌های مرتبط در تاریخ 10 خرداد 91 از ساعت 8 تا 17 در سالن شهید مطهری دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.

در این کارگاه دکتر محمد رضا سعید آبادی، دکتر محمدی فاضل، دکتر سلطانیه، دکتر رضا مکنون، دکتر نسرین معظمی، دکتر راضیه لک، دکتر میرکی، دکتر مصطفی جعفری، دکتر حسین نگارستان، دکتر شهمیر اقتصادی، دکتر عبدالملکی، مهندس ناصر مقدسی، دکتر حسین گنجی دوست، دکتر لاهیجانیان ومحمد احیایی سخنرانی کردند.
محورهای مورد بحث در این کارگاه عبارت است از:
 اثر تغيير اقليم بر تنوع زيستي
 استراتژي و برنامه عمل تنوع زيستي
 تنوع زيستي در جنگل‌ها
 اقتصاد سبز و توسعه پایدار
 دیرینه اقلیم، دیرینه اکولوژی و تنوع زیستی
 تنوع زیستی دریایی در خلیج فارس و دریای عمان
 تغییر اقلیم و تنوع زیستی دریایی دریای خزر
 تنوع زیستی و آگاهی‌های عمومی و ارتباطات
 تنوع زیستی در ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره ایران
 تنوع زیستی و جوامع محلی
 مشارکت مردمی و آموزش در حفاظت از تنوع زیستی

کارگاه آموزشی تنوع زیستی -محل برگزاری: سالن شهید مطهری دانشگاه تربیت مدرسزمان: 10  خرداد 1391

پیوند با صفحه علوم کمیسیون ملی یونسکو
http://www.irunesco.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1111:1391-03-03-06-32-05&catid=18:2009-03-07-06-15-18&Itemid=35

-----------------------------------------------------------------------------

شما می توانید سخنرانی کارگاه با عنوان :

تنوع زیستی و جوامع محلی:
ضرورت ظرفیت سازی و ظرفیت سنجی برای حفاظت و حمایت از تنوع زیستی و فرهنگی با محور مشارکت همگانی ذی نفعان را در زیر مطالعه فرمایید . .

  این سخنرانی در تاریخ 27/3/1392 مورد ویرایش قرار گرفته تا برای برنامه های ظرفیت سازی موسسه مورد استفاده قرار گیرد.

نسخه ی پی دی اف به روز شده را می توانید از این جا دریافت فرمایید.

استفاده با ذکر منبع آزاد است

تنوع زیستی و جوامع محلی:
ضرورت ظرفیت سازی و ظرفیت سنجی برای حفاظت و حمایت از تنوع زیستی و فرهنگی با محور مشارکت همگانی ذی نفعان
محمد احیائی
مدیرعامل موسسه یاوران سرزمین آریا
MD@coariya.org
کارگاه تنوع زیستی کمیسیون ملی یونسکو ایران با همکاری دانشگاه تربیت مدرس
10/3/1391

چکیده:
 بخش نخست (معرفی ): مساله ی پژوهش این بود که رابطه ی «ظرفیت سازی و ظرفیت سنجی » با «حفاظت و حمایت از تنوع زیستی و فرهنگی » به طور شایسته ای مورد بررسی قرار نگرفته بود . برای این منظور پس از تعریف مفاهیم ؛ پیشینه برای ظرفیت سازی و ظرفیت سنجی در ارتباط با تنوع زیستی ارائه شد . بخش دو (روش) : با تعریف جامعه ی آماری: «روند طراحی ، تصمیم گیری ، اجرا ، نظارت و ارزیابی برنامه های حفاظتی و حمایتی در ایران»  ؛گروه نمونه که «کل جامعه» را در بر داشته ؛ ابزار های تحقیق ؛ اعتبار و روایی و طرح تحقیق مطرح شدند . بخش سه(یافته ها ) : با تجزیه و تحلیل مهم ترین ذی نفعان و سهم تخمینی ایشان در طرح ریزی ، تصمیم گیری ، اجرا ، نظارت و ارزیابی برنامه های حفاظتی و حمایتی و منافع حاصله ؛ در ایران مشخص شد. بخش چهار( نتیجه گیری و تفسیر ) : معلوم شد که مهمترین نکته در ظرفیت سازی و ظرفیت سنجیدر تنوع زیستی و فرهنگی ؛ «مشارکت تمامی ذی نفعان» بوده است و مدل های مشارکتی در سطوح فردی ؛ نهادی و اجتماعی مشخص شدند . بررسی وضع موجود نشان داد که بالاترین سهم در «روند طراحی ، تصمیم گیری ، اجرا ، نظارت و ارزیابی برنامه های حفاظتی و حمایتی در ایران»  از آن حکومت بوده و راهکار و مدل مناسبی برای مشارکت همه جانبه ی ذی نفعان را یافته نشده است . به عنوان پیشنهاد «ساز و کاری برای ایجاد یک مدل بومی با توجه به رویکرد های حفاظتی و حمایتی ظرفیت سازی و زمینه های فرهنگی و اجتماعی موجود با محور اصلی مشارکت» مطرح شده است .
کلمات کلیدی: ظرفیت سازی ، ظرفیت سنجی ، حفاظت ، حمایت ، تنوع زیستی و فرهنگی ، مشارکت .

بخش یکم : مقدمه
1- مساله و ضرورت آن
مساله تحقیق این بوده که رابطه ی «ظرفیت سازی و ظرفیت سنجی» با «حفاظت و حمایت از تنوع زیستی و فرهنگی» چیست؟
این رابطه به گونه ی شایسته ای بررسی نشده یا مورد توجه قرار نگرفته است . با توجه به این کمبود ، فرصت های بسیاری از دست رفته اند و تخریب طبیعت و فرهنگ هر روز دامنه ی بیشتر و گسترده تری یافته است .این گزارش سر آن دارد تا با بررسی برخی از مهم ترین ابعاد این رابطه به تبیین بهتر و دقیق تری بپردازد تا با روشن تر کردن محور اصلی آن، امکان بهبود حفاظت و حمایت در سایه ی ظرفیت سازی و ظرفیت سنجی بیشتر شود .
2- تعریف مفاهیم و پیشینه موجود
ظرفیت سازی معمولا به این موارد اشاره می کند: تقویت مهارت ها ، شایستگی ها وتوانایی های مردم در جوامع در حال توسعه تا بتوانند بر علل محرومیت و رنج خود غلبه کنند .
1- دیدگاه های گوناگون در باره ی تعریف ظرفیت سازی
 برنامه ی عمران سازمان ملل متحد
 سازمان های غیر دولتی سراسر زمین
 سازمان های میان دولتی
 سازمان های غیر دولتی
2- یو ان دی پی ظرفیت سازی را این گونه تعریف می کند :
فرآیندی طولانی و مداوم از توسعه است که تمامی ذی نفعان را درگیر می کند که شامل حکومت (وزارت خانه ها ، مدیران میانی ،مقامات و نهاد های محلی)،سازمان های غیر دولتی ،متخصصان ( مهندسین مشاور و مجری)،اعضای جوامع ، دانشگاهیان و پژوهشگران و دیگر ذی نفعان است .ظرفیت سازی از بیشترین بازده توانایی و قابلیت کشور، در گرایشات علمی ، تکنیکی ، سازمانی ، نهادی و منابع بهره می گیرد (United Nations Committee of Experts on Public Administration (2006).).
3- سه سطح ظرفیت سازی از نظر یو ان دی پی
 سطح انفرادی : ظرفیت سازی در این سطح عبارت از مهیا کردن شرایطی در سطح فردی است که به افراد مشارکت کننده اجازه می دهد تا دانش بیاموزند یا دانایی و مهارت های موجود را افزایش دهند. هم چنین به برقراری شرایطی گفته می شود که به افراد امکان می دهد تا در « فرآیند یادگیری و همسو با تغییر» عمل کنند.
 سطح نهادی :  ظرفیت سازی در این سطح ، نهادهای موجود یاری گر را در کشور های در حال توسعه درگیر می کند .بدین منظور ترجیح بر آن است که نهادی تشکیل نشود بل که نهادهای موجود را مدرنیزه کرده و ایشان را در شکل گیری سیاست عملی ، ساختار سازمانی، و روش های موثر در مدیریت و کنترلِ سهم ،پشتیبانی کنند.
 سطح اجتماعی : ظرفیت سازی در سطح اجتماعی برقراری اداره ی همگانی امور به صورت تعاملی است ؛ بدان سان که همگان به طور برابر از کنش خود و از بازخورد جمعی بیاموزند.ظرفیت سازی باید بدین منظور به کار گرفته شود؛ تا اداره ی همگانی امور به گونه ای با مسئولیت و پاسخگو گسترش یابد (همان).
4- سازمان گمرک جهانی :
 سازمانی میان دولتی است که استاندارد مدیریت بر فعالیت مردم و کالا را توسعه می دهد و ظرفیت سازی را این گونه تعریف می کند: فعالیت هایی که دانش، قابلیت ها ، مهارت ها و رفتار فردی را تقویت کرده و ساختارهای نهادی و فرآیندی که در آن سازمان ها به شایستگی بتوانند در یک روند پایدار به ماموریت و اهداف خود دست یابند را بهبود بخشد .
5-آکسفام :
 یک سازمان مردم نهاد سرتاسرزمین(1) است که ظرفیت سازی را در چارچوب خود این گونه تعریف می کند : ظرفیت سازی رویکردی توسعه گراست و بر پایه ی این مفهوم بنیادین شکل گرفته که همگی مردم ازسهمی برابر نسبت به منابع زمین بهره مندند و این حق را دارند که بانی توسعه ی خود باشند؛ این معنی تا بدان حد مهم است که عدم پذیرش این حق موجب افتادن در ژرفای فقر و رنج است(Deborah, Eade 2005)..
6-تنوع فرهنگی :
 گونه گونی فرهنگی، یا تفاوت کیفی فرهنگ هاست که در تضاد با جهانی شدنِ تک فرهنگی و یکسان سازی فرهنگی مطرح است ؛ آن گونه که در زوال فرهنگ ها دیده می شود.
7- حفاظت فرهنگی :
 کنشی سنجیده است تا میراث فرهنگی را از امروز به فردا حفظ کند .البته این واژه در این جا معنایی تخصصی و فنی تر نسبت به دیگر زمینه های مشابه دارد .
 میراث فرهنگی بی همتا و غیر قابل جایگزینی است تا بدان حد که مسئولیت حفاظت را بر عهده ی نسل کنونی می نهد .
8- تنوع زیستی:
 سازمان ملل در همایش زمین در سال 1992 تنوع زیستی را به این صورت تعریف کرد: گونه گونی موجودات زنده از تمامی منابع اعم از زیسته در میان دیگر پدیدارها ؛ زمینی ، دریایی و دیگر اکوسیستم های آبی و گروه های بوم شناختی که خود دارای بخش هایی اند ؛بدان حد که تفاوت ها ،میان گونه ای با گونه ی دیگر و هم چنین تنوع اکوسیستم ها را نیزدر بر می گیرد (D. L. Hawksworth 1996).این تعریف در کنوانسیون تنوع زیستی به کار گرفته شده است .
9 – سطوحی که تنوع زیستی در آن ها شناسایی شده است :
 تنوع گونه ای
 تنوع اکوسیستمی
 تنوع ژنتیکی
 در سال 2003 پروفسور آنتونی کمپبل از دانشگاه کاردیف ،مرکز داروین انگستان ،  سطح چهارمی را شناسایی کرد : تنوع مولکولیCampbell, AK 2003)).
توسعه ی پایدار و موضوعات مربوط به ظرفیت سنجی :
توسعه ی پایدار اهمیت ارزیابی [محیط زیست و محیط اجتماعی]  و ظرفیت قابل تحمل سیستم های طبیعی وچالش های اجتماعی انسان را به هم پیوند زده است .در دهه ی هفتاد پایداری سر آن داشت تا اقتصادی را مطرح کند که همتراز سیستم های پایه برای پشتیبانی بوم شناسی   باشد (Stivers, R. 1976) سپس بوم شناسان به محدودیت هایی تاکید ورزیدند که در برابر رشد قرار دارد (Meadows, D.H., D.L. Meadows, J. Randers, and W.W. Behrens III. 1972) و اقتصادی پایا (Daly, H. E. 1973) را به عنوان جایگزین مطرح کردند که به محیط زیست اهمیت دهد . 
بنابراین با توجه به درنظر گرفتن حدود چالش های انسان و طبیعت ؛مفهوم توسعه ی پایدار بیشتر به سه بخش سازه ای تقسیم شده است:
 پایداری محیط زیست ،
 پایداری اقتصادی ،
 پایداری اجتماعی سیاسی.
بخش دو – روش
جامعه آماری: «روند طراحی ، تصمیم گیری ، اجرا ، نظارت و ارزیابی برنامه های حفاظتی و حمایتی در ایران» ، جامعه ی آماری گزارش حاضر را تشکیل می دهد .
نمونه : از آن رو که «کل جامعه» توصیف شده است گروه نمونه مطرح نیست .
روش گردآوری داده ها :داده های گزارش موجود از میان تحقیقات میدانی و درس های آموخته از پروژه های تحقیقاتی اجرایی بین المللی و ملی ، نشست ها و مذاکرات گسترده با ذی نفعان شامل مسئولان نهاد های دولتی ، مهندسین مشاور و مجریان و اعضای جوامع محلی گرد آوری شده است.
ابزارهای تحقیق :فیلم، عکس ، مشاهده ، مصاحبه ، پرسشنامه و منابع کتابخانه ای و اینترنت بوده است.
اعتبار و روایی : از آن رو که منبع اصلی ، درس های آموخته ی دست اول در پروژه های تحقیقاتی اجرایی است که دارای دقت و صحت قابل قبولی است . بنابراین اعتبار و روایی تحقیق بالا می باشد .
طرح تحقیق و روش تجزیه و تحلیل داده ها: پس از توصیف و تجزیه تحلیل یافته ها با استفاده از روش پدیدارشناسی ؛ به تفسیر و نتیجه گیری پرداخته شده است.
بخش سه :یافته ها
1- مهمترین ذی نفعان:
 حکومت: وزارت خانه ها ، مدیران میانی، مقامات محلی و ...
 سازمان های غیر دولتی
 متخصصان ( بیشتر مهندسین مشاور و مجری)
 اعضای جوامع
 دانشگاهیان
2- تجزیه و تحلیل سهم  تخمینی  مشارکت ذی نفعان در طرح ریزی ، تصمیم گیری ، اجرا ، نظارت و ارزیابی برنامه های حفاظتی و حمایتی و منافع حاصله ؛ در ایران
 
بخش چهار- نتیجه گیری ( تفسیر)
1- وضعیت فعلی مشارکت به عنوان محور اصلی ظرفیت سازی برای حفاظت
 مهم ترین نکته در ظرفیت سازی و ظرفیت سنجی به منظور حفاظت و حمایت ، مشارکت همه جانبه ی تمامی ذی نفعان است .
 مدل های مشارکتی در برنامه های ظرفیت سازی با سطوح سه گانه فردی ، نهادی و اجتماعی به کار گرفته می شوند .
 در وضع موجود؛ اعضای جوامع در زمینه ی طراحی و تصمیم گیری مشارکتی راهی نداشته و ندارند و به همین دلیل از ایجاد دغدغه ی حفاظت یا حمایت دور مانده اند . این در صورتی است که زمینه ی فرهنگی و اجتماعی مشارکت در فرهنگ و دانش بومی ایران در سطوح فردی ،مانند نهاد های بومی ( خیریه ها ) و اجتماعی ( اداره ی امور در برنامه های همگانی مانند مراسم عروسی و عزاداری ها ) به عنوان یک سرمایه ی اجتماعی فرهنگی بالفعل دیده می شود ولی گویی راهکاری کارآمد برای ارتباط میان بخش های مردمی و دولتی برای ظرفیت سازی ، حفاظت و حمایت در حال حاضر موجود نیست.
 سازمان های غیر دولتی به عنوان یکی دیگر از سطوح نهادی مطرح اند که می توانند نقش بسیار موثرتری در ظرفیت سازی ، مشارکت و حفاظت بر عهده گیرند که هم اکنون در کمترین میزان مشارکت می باشند .
 دانشگاهیان و پژوهشگران نیز از زمینه ی مشارکت سهمی مناسب نداشته و بنابراین بیشتر طرح ها و پژوهش ها بلا استفاده مانده و یا منجر به ظرفیت سازی ، حفاظت و حمایت نمی شوند.
 متخصصان که اغلب مهندسین مشاور و مجری اند ؛بیشتر از دیگر ذی نفعان در طراحی و تصمیم گیری و اجرا مطرح می باشند ولی چون راهکارها و روش های ایشان بر مبنای مشارکت نیست لزوما به ظرفیت سازی ، ظرفیت سنجی ،حمایت و حفاظت نیز منجر نمی شود .
 حکومت بیشترین سهم را در طراحی ، تصمیم گیری ، اجرا ، نظارت و ارزیابی امور در دست دارد و رسما خود را از الگوهای بومی و یا مدرن مشارکت بی نیاز می بیند .بدین ترتیب مشارکت عمومی به عنوان پشتوانه ی اصلی و بی بدیل حفاظت از تنوع زیستی و فرهنگی از دست رفته و بنابراین حتی در کارنامه ی سازمان های حفاظتی رسمی با تمام تلاش هایی  که انجام گرفته نه تنها نتایج درخشان حفاظتی و حمایتی  دیده نمی شود بل که روند تخریب همچنان ادامه دارد .
2- پیشنهادات
ساز و کار پیشنهادی برای ایجاد یک مدل بومی با توجه به رویکرد های حفاظتی و حمایتی ظرفیت سازی و زمینه های فرهنگی و اجتماعی موجود با محور اصلی مشارکت :
گام یک : توجه کافی و اجرایی به زمینه ی قوانین ملی و کنوانسیون های  بین المللی مورد پذیرش ایران برای اجرای همگانی قوانین با تشکیل «شورای عالی حفاظت و حمایت از تنوع زیستی و فرهنگی» با مشارکت تمامی ذی نفعان:
 توجه کافی و اجرایی به مجموعه قوانین مندرج در قانون اساسی؛ سازمان های: حفاظت محیط زیست ؛ میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ؛ جنگل ها ، مراتع و آبخیز داری کشور درباره ی حمایت و حفاظت و همچنین قوانین و راهکار های بین المللی مورد قبول ایران مانند:«اعلامیه جهانی تنوع فرهنگی» ؛ و«کنوانسیون های : تنوع زیستی؛میراث جهانی ؛حفظ و ترویج تنوع مظاهر فرهنگی ؛منع صدور و ورود و انتقال غيرقانونی مالكيت اموال فرهنگی ؛  حفظ ميراث فرهنگی و طبيعی جهان ؛حفظ ميراث فرهنگی زير آب ؛حفظ ميراث معنوی ناملموس (کمیسیون ملی یونسکو ایران) ؛ و دیگر موارد مربوطه» با تشکیل «شورای عالی حفاظت و حمایت از تنوع زیستی و فرهنگی» با مشارکت تمامی ذی نفعان .
گام دو : شناسایی وضع موجود محیط های طبیعی و فرهنگی اجتماعی با اعتماد سازی و جلب مشارکت عمومی:
 بررسی و شناسایی پدیدارهای با ارزش ، حساس ، یا درخطر طبیعی و فرهنگی : شناسایی پدیدارهای با ارزش بوم شناختی و فرهنگی در عرصه های حساس و در خطر با مشارکت ذی نفعان با روش های آگاه سازی ، حساس سازی و آموزش غیر مستقیم.
 بررسی و شناسایی وضع موجود فردی ، نهادی و اجتماعی و امکان الگوبرداری از آن ها :شناسایی وضعیت موجود در هر منطقه و موضوع جداگانه، با مشارکت ذی نفعان برای مشخص شدن 1- افراد فعال 2- گروه ها یا نهادهای مطرح بومی 3- سنجش میزان نسبی رفتار اجتماعی فرهنگی همسو برای اداره ی امور با مشارکت همگانی و امکان به کار گیری الگوهای موجود.
 ارزیابی و سنجش مشارکتی محیط اجتماعی فرهنگی برای مشخص شدن نیازها ، مشکلات و راهکارها : مشخص شدن نیازها ، مشکلات و راهکارهای مطرح همراه با درجه بندی آن ها از نظر مرتبه اهمیت و شدت هرکدام با مشارکت ذی نفعان .
گام سه : آموزش مداوم و تعلیم وتربیت گسترده ی ذینفعان با توجه به وضع موجود و نیازها :
 تدوین برنامه ی آموزشی تربیتی: تدوین برنامه ی آموزشی تربیتی گسترده با رویکرد استفاده از تمامی امکانات؛ با توجه به نیاز های مشخص شده ی توسط ذی نفعان.
 اجرای کارگاه های مورد نیاز و در اختیار نهادن داده های فرهنگی ،آموزشی ،تربیتی: اجرای کارگاه های مورد نیاز در فرآیند اجرای برنامه ی آموزشی همراه با ارایه ی تمامی اطلاعات لازم و داده های فرهنگی ، آموزشی و تربیتی.
گام چهار : ارزیابی و سنجش مشارکتی ظرفیت پدیدار های حساس و در خطر طبیعی ؛ و فرهنگی اجتماعی :
 ارزیابی و سنجش مشارکتی ظرفیت پدیدار های طبیعی حساس و در خطر : مطالعات پایه ی محیط زیست ؛ ارزیابی توان فیزیکی و اکولوژیکی ؛ ارزیابی ظرفیت قابل تحمل پدیدارها ی حساس و در خطر نسبت به هرگونه بازدید ، دست کاری و بهره وری در بررسی های تخصصی با مشارکت همه ی ذی نفعان.
  ارزیابی و سنجش مشارکتی ظرفیت پدیدار های اجتماعی فرهنگی حساس و در خطر : مطالعات پایه اجتماعی فرهنگی ؛ ارزیابی های مشارکتی برای سنجش ظرفیت پدیدار های فرهنگی و اجتماعی  حساس و در خطر نسبت به هرگونه بازدید ، دست کاری و بهره وری در بررسی های تخصصی با مشارکت همه ی ذی نفعان.
 بررسی و تعیین کاربری های «حفاظتی  برای منابع » یا «حمایتی برای ذخایر   »:تعیین کاربری حفاظتی یا حمایتی با در نظر گرفتن ارزیابی ها و ظرفیت های قابل تحمل با مشارکت ذی نفعان و مشخص شدن «منابع حفاظت شده قابل بازدید و بهره وری در حد ظرفیت»  و «ذخیره گاه های حمایت شده غیرقابل بازدید و بهره وری».
 زون بندی مشارکتی :
 تعیین زون های پیرامونی ؛ میانی و مرکزی برای اهداف حمایتی و حفاظتی و جلوگیری از صدمات احتمالی با مشارکت تمامی ذی نفعان.
گام پنج : طرح ریزی ، تصمیم گیری ، ایجاد تشکیلات مالی و اجرایی محلی برای اداره ی امور با مشارکت همگانی:
 طراحی و تصمیم گیری :طراحی و تصمیم گیری با  مشارکت داوطلبانه ی افراد ، گروه ها  یا نهادهای احتمالی بومی(موجود) برای افزایش مدیریت همگانی برای حفاظت و حمایت از تنوع زیستی و فرهنگی.
 ایجاد تشکیلات مالی و اجرایی محلی برای اداره ی امور با مشارکت همگانی :ایجاد تشکیلات مالی مانند صندوق های محلی که بیش از پیش به خود مردم متکی اند و به طور مساوی از آن سهم می برند و تشکیلات اجرایی برای اداره ی امور همگانی با ملاحظات ایجاد و بهره وری از سهم متعادل در فعالیت ها و منافع مادی و معنوی حاصله برای افراد ، گروه ها و نهاد ها.
 تدوین آیین نامه های لازم : تدوین آیین نامه های مورد نیاز با توجه به لحاظ کردن سهم متعادل مادی و معنوی تمامی ذی نفعان برای تضمین پایداری ظرفیت سازی و اهداف حفاظتی و حمایتی.
گام شش : نظارت و ارزیابی با مشارکت ذی نفعان :
 تشکیل بخش نظارت و ارزیابی در تشکیلات مالی و اجرایی امور با مشارکت همگانی.
 ارزیابی مشارکتی اثرات محیط زیستی؛ و محیط اجتماعی فرهنگی طرح ها :ارزیابی اثرات محیط زیستی و اثرات فرهنگی اجتماعی طرح ها با روش ها و رویکرد های مشارکتی توسط متخصصان و ذی نفعان .
 بررسی امکان ثبت و قرار دادن روند حفاظت یا حمایت این پدیدارها در قالب های قانونی تعیین شده بالا دستی مانند کنوانسیون ها یا قوانین مراجع رسمی ، زیر نظارت سازمان های ملی و بین المللی .
گام هفت : هماهنگی با تغییرات دائمی؛ با رویکرد های آموزش ، تبادل تجربیات پیوسته و تامین منابع مالی
 تشکیل نشست های ادواری و اضطراری برای بازخورد از آموخته ها و تبادل تجربیات: تدوین راهکارهایی برای تشکیل نشست های ادواری و اضطراری ذی نفعان برای بازخورد از آموخته های خود  و تجربیات دیگران با رویکرد آموزش و تعلیم و تربیت پیوسته و تبادل تجربیات برای تضمین هماهنگی و موفقیت در رویارویی با تغییرات دائمی و مشکلات پیش بینی نشده .
 به روز رسانی و افزایش منابع مالی :برای مهار مشکلات ناشی از تورم و فشار های افزاینده بر جوامع محلی و منابع و ذخایر طبیعی و فرهنگی ؛ راهکار هایی برای به روز رسانی منابع مالی و افزایش آن ها اندیشیده شود تا مشکل جدی در روند تطابق طرح ها با شرایط متغیر پیش نیاید.

منابع:
در تهیه این تحقیق از تجربه های به دست آمده در مدیریت پروژه های بین المللی دفتر کمک های کوچک برنامه ی تسهیلات محیط زیست جهانی برنامه ی عمران سازمان ملل متحد و هم چنین پروژه های انجام شده مرتبط در سطح ملی توسط ایرانشهرکانون دوستداران فرهنگ و طبیعت ایران بهره گرفته شده است .
  www.iranshahr.cc
 United Nations Committee of Experts on Public Administration (2006).United Nations Economic and Social Council Definition of basic concepts and terminologies in governance and public administration .http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan022332.pdf.
 World Customs Organization. "Home Page".
 Deborah, Eade (2005). Capacity-building: an approach to people centered development. UK and Ireland: Oxfam UK and Ireland. pp. 30–39. ISBN 0-85598-366-3.
 D. L. Hawksworth (1996). Biodiversity: measurement and estimation. Springer. p. 6. ISBN 978-0-412-75220-9. Retrieved 28 June 2011.
 Campbell, AK (2003). "Save those molecules: molecular biodiversity and life". Journal of Applied Ecology 40 (2): 193–203.doi:10.1046/j.1365-2664.2003.00803.x.
 Stivers, R. 1976. The Sustainable Society: Ethics and Economic Growth. Philadelphia: Westminster Press.
 Meadows, D.H., D.L. Meadows, J. Randers, and W.W. Behrens III. 1972. The Limits to Growth. Universe Books, New York, NY.ISBN 0-87663-165-0
 Daly, H. E. 1973. Towards a Steady State Economy. San Francisco: Freeman. Daly, H. E. 1991. Steady-State Economics (2nd ed.). Washington, D.C.: Island Press.
 http://www.irunesco.org/images/conventions.pdf.