برنامه حمایتی و حفاظتی مهر ایرانشهر
شاد باش نوروزی
نمایش خیمه شب بازی گروه استاد خمسهای برای یاری و زنده نگه داشتن هنر کهن ایران
طرح و برنامهی کاری «نشان مِهرِ ایرانشهر» به عنوان «برنامهیِ معرفی و نکوداشت نگهبانان و حافظان زیستی فرهنگی ایران» با هدف «پرورش جوانان و نوجوانان مستعد با روش الگوبرداری از ایشان» در سال ۱۳۸۹ تدوین شد و به مرحلهی اجرا رسید.
«نشان مِهرِ ایرانشهر» به عنوان برنامهای ایرانی برای تشویق و ترویج حفاظت و بهره وری محلی؛ با توجه به «ظرفیت قابل تحمل محیط زیست، میراث فرهنگی و جوامع محلی»؛ پایه ریزی شده است.
پروژههای این برنامه، هر سال یک بار و با توجه به شرایط بومی و فرهنگی ایران با همکاری و مشارکت متخصصان و جوامع محلی ایرانی انجام میشود. بدین منظور پس از بررسی و تحقیقات لازم، شخص حقوقی یا حقیقی که شرایط احراز آن را داشته باشد انتخاب شده و با برگزاری همایشی رسمی، این نشان به وی اهداء میگردد
«نشان مهر ایرانشهر» به عنوان «گرامی داشت گروه خیمه شب بازی استاد خمسه ای»، آخرین گروه باقی مانده خیمه شب بازی ایران در اسفند ۱۳۹۱ در دفتر مؤسسه و اسفند ۱۳۹۲ در سالن همایش سرای محله ولنجک انجام شده است.
خيمه شب بازي يكي از قديمي ترين اجراهاي هنر ايراني مي باشد كه آغاز آن به قرن چهارم هجري یعنی نزدیک به ۱۰۰۰ سال پيش منسوب است. جذابيت اين نمايش به تلفيق عناصر مختلف فرهنگي از جمله، موسيقي سنتي و اجراي زنده آن، شعرهاي فرهنگ عامه با مضامين انتقادي سياسي و اجتماعي و نحوه اجراي متفاوت آن است. مؤسسه ياوران سرزمين آريا با اجراي طرح حمايتي، حفاظتي «نشان مهر ايرانشهر» با همكاري گروه استاد خمسه، از اعضاي مؤسسه و علاقهمندان خيمهشببازي دعوت به عمل آورد تا ضمن بهرهمندي از دیدن اين نمايش به حمايت از اين هنر قديمي ايران بپردازند تا قدمی هرچند بسیار کوچک برای معرفی شایسته و احياء آن برداشته شود.
خیمه شب بازی یک گونه متفاوت از نمایشهای ایرانی است. طبق اسناد و مدارک موجود قدمت این نمایش درایران به حدود قرن چهارم هجری بازمی گردد اما خاستگاه، زمان و مکان نخستین اجراهای خیمه شب بازی مشخص نیست.
این نمایش در اتاقکی که از پارچه ساخته شده به نام«خیمه» اجرا می شود. عروسک گردان در داخل فضای خیمه پنهان می شوند و با گذاشتن وسیله ی مخصوصی به نام «صفیر» در دهان به زبان طنز و خاصی به جای همه عروسکها صحبت می کند. مرشد شخصی است که بیرون خیمه می نشیند و درگفتگو با عروسکها داستان نمایش را پیش می برد و زبان مبهم عروسکها را معنا می دهد تا برای تماشاگران گفتگوها قابل فهم شود.
در بیرون خیمه علاوه بر مرشد، دونوازنده؛ یکی تنبک نواز و دیگری کمانچه نواز می نشینند و معمولا بین هر رفت و آمد عروسکها به روی صحنهی نمایش را همراهی می کنند.
در دوران حکومت قاجاریه دلیل داشتن مایههای طنز سیاسی- اجتماعی و انتقادی از اجرای آن جلوگیری می شد وپس از آن نیز موج جدید نمایشهای از فرنگ آمده روز به روز عرصه را بر این گونه ی نمایشی تنگ تر کرد تا جایی که اجراهای متعدد میان مردم در اقشار مختلف جامعه، جای خود را به اجراهای محدود با تماشاگران اندک و در مکانهای خاص داد.
این نمایش درطول سالهای متمادی معمولا به صورت سینه به سینه و مورثی از پدران به پسران و از استادان به شاگردان منتقل و حفظ شده است و درحال حاضر تنها یک گروه اصیل و قدیمی در تهران( گروه استاد خمسه ای ) و گروههای معدودی در کنار گونههای دیگر نمایشی به اجرای این نوع نمایش هم می پردازند.
درشهرهای دیگرایران نیزگروههایی وجودداشته اند که به این حرفه مشغول بوده اند اما به دلیل مشکلات مادی ونبود مخاطب درحال حاضرفعالیت نمیکنند.
بطورکلی خیمه شب بازی به شکل اصیل خود درخطرنابودی است.
"خیمه یعنی شاد کردن دل مردم"[1]
[1]مهدی شیخ احمد خمسه، تنبک نواز و خواننده گروه استاد خمسهای.